Na wstępie chciałbym uprzedzić , że mundur wz.88 to tak naprawdę nie tylko „Afganiec”  pod pojęciem  wzór 1988 przyjęło się rozumieć wszystkie mundury, które  zmodyfikowano lub wprowadzono w latach 1980-1989 – Mnogość wzorów i typów mundurów w Armii Radzieckiej powala ilością i i ogromem odmian i modyfikacji  tym bardziej , ze tematyka ta jest bardzo mało znana w Polsce a i dostępność źródeł oryginalnych jest mocno ograniczona

Dla porządku zatem na wstępie systematyka:

Mundury radzieckie dzielą się ze względu na  stopień na , żołnierskie i sierżantów młodszych, sierżantów starszych (praporszczykowskie), oficerskie oficerów młodszych, oficerskie oficerów starszych, generalskie oraz mundury kursantów , uczniów i studentów szkół wojskowych.  Każdy ze stopni ma mundur paradny wyjściowy, codzienny, polowy, bojowy oraz roboczy. Część z tych mundurów występuje dodatkowo w odmianie pierwszej lub drugiej ( bądź kolejnych ) że o indywidualnych modyfikacjach nie wspomnę  – poniższy tekst jest poświęcony mundurowi polowemu  wz 88 w odmianie pierwszej . O tyle łatwo jest go opisać , że dla wszystkich stopni wygląda on tak samo – różni się tylko  i wyłącznie wyposażeniem  W pierwszych partiach mundury oficerskie wykonywane były z innego materiału ale o identycznym kroju – dopiero doświadczenia Afganistanu pozwoliły zrozumieć   dowódcom w Moskwie , ze mundur oficerski w boju nie może różnić się od żołnierskiego – bowiem głównym zadaniem snajperów jest właśnie eliminacja dowódców. Skutkiem tego przyjęto ujednolicony wzór mundurów tak oficerskich jak i żołnierskich  

Koncepcja zaprojektowania munduru polowego , zbliżonego funkcjonalnością  do mundurów państw zachodnich narodziła się w Związku Radzieckim już na początku lat 70 tych , kiedy okazało się , że wzory 43 i 55/56 nie do końca sprawdzają się warunkach nowoczesnego pola bitwy. Kolorowe obszycia na pagonach, wkładane przez  głowę „gimnastiorki”  błyszczące klamry pasów, kurtki pozbawione kieszeni –  to wszystko nijak nie przystawało do  zasad współczesnej „maskirowki” i ergonomii. Praktycznie jednak aż do lat 80 –tych w Armii Radzieckiej nic się nie zmieniło.  Co prawda, w latach 60 tych usunięto z umundurowania polowego  „gimnastiorkę” zastępując ją kurtka  zapinaną na 5 guzików   z dwoma kieszeniami  biodrowymi – ale dalej nie zastosowano dodatkowych kieszeni i w kurtce tej  nie zlikwidowano kolorowych patek na kołnierzu.  Kurtka taka zresztą do ostatnich dni istnienia ZSRR – była  kurtką do munduru wyjściowego  i galowego ( od polowej różniły się tym  jedynie , że  wykonywano je   lepszych materiałów  w innych nieco odcieniach) Jeszcze na początku lat 90-tych  ten wzór munduru był obowiązujący  jako wzór alternatywny ze wzorem 88

Wygląd tego munduru przedstawia poniższy rysunek

W wersji polowej  ( tej z rysunku) pozbawiono go wszelkich kolorowych emblematów i oznaczeń. Ogólnie przyjęło się oznaczać wzorem 88 wszystkie mundury wprowadzone po 88 roku pomimo tego , ze wiele spośród nich noszonych było  przed tą data

Praktycznie od 1980 roku w wojskach radzieckich zaczęła rozwijać się koncepcja  „Afgańczyka„. Największa armia świata znana jest z tego , że pomimo srogich i rygorystycznych regulaminów  przepisy ubiorcze traktuje dość luźno i w ramach jednostek  przepisy te bywają modyfikowane w zależności od  dostępności artykułów mundurowych oraz niejednokrotnie pomysłu i humoru dowódcy. Zwłaszcza w  warunkach wojennych  przepisy te egzekwowane sa nie tyle przez dowódców co przez prawidła pola walki i pomysłowość żołnierzy. Na początku lat 80-tych gdy trwała wojna w Afganistanie ( a pamiętajmy , ze była to jak najbardziej regularna i zacięta walka nie ustępująca swoim nasileniem wojnie wietnamskiej) wielu sołdatów Armii Radzieckiej  stosowało własne modyfikacje mundurów jakie otrzymali od najświętszej Matki Ojczyzny  -  na licznych zdjęciach z tamtego okresu można  dostrzec Rosjan walczących w jakichś pół cywilnych wynalazkach  a nieraz w trampkach czy wręcz w klapkach i cywilnych podkoszulkach .  Zatem samo życie pokazało jak niepraktyczny i niewygodny jest w warunkach bojowych mundur którego korzenie sięgają lat 40-tych i 50-tych. Około 1984 roku  Dowództwo Armii Radzieckiej podjęło decyzję o wprowadzeniu nowego wzoru munduru.  Ponieważ  zbiegło się to z interwencja  w Afganistanie  nowy wzór został w środowisku munduroznawców ochrzczony „Afgańczykiem” – Oczywiście wbrew nazwie  mundur ten noszono w całym Związku Radzieckim  i o ironio  w Afganistanie  najmniej regulaminowo ( na podstawie materiałów fotograficznych)  Zmiany wprowadzone  w mundurze wz. 88 były najbardziej radykalnymi zmianami  od czasów wprowadzenia  w 1943 roku sztywnych pagonów. Tradycjonaliści  nie mogli przeboleć takich  posunięć  jak np. likwidacja furażerki i zastąpienia  jej  czapką polowa z daszkiem tzw.kepi ( zamiennie czapką z daszkiem i nausznikami zakrywającymi twarz przed pyłem tzw. "syryjką"  kapelusze nie były nowym elementem mundurowycm -stosowano je już od lat 20-tych XX wieku ). Czy usunięciem kolorowych wypustek oznaczających rodzaj wojsk.Mundur tego wzoru jest w różnych odmianach głównie kamuflażowych stosowany w Armii Federacji Rosyjskiej do dziś.

Mundur polowy wz.88 był wykonany  z sukna w kolorze jasne khaki pomieszane z ciemnożółtym.  Po spraniu kolor zmieniał się w żółto zielony i zdecydowanie jaśniał.

 Składał się z kurtki   z sześcioma  naszywanymi kieszeniami  zapinanymi na dwa guziki , dwoma biodrowymi, dwoma piersiowymi oraz dwoma  na rękawach te dwie zapinane są na rzepy.  Spodnie ściągane były przy kostkach sznurkiem oraz miały naszyte dwie  kieszenie udowe również zapinane na dwa guziki  W skład munduru wchodziła wspomniana wyżej czapka. Wersja oficerska od żołnierskiej różniła się jedynie  tym  że oficerowie zamiast gwiazdki nosili na czapce rozetkę.  Do munduru noszone były długie buty typu ogólno wojskowego ( sapogi kierzowe ), buty z krótkimi cholewami ( 2/3 długości  cholew butów kierzowych) lub buty przypominające nasze współczesne „desanty” ( oczywiście w wariantach osobistych nawet klapki plażowe) W okresie zimowym  nakryciem wierzchnim była ocieplana kurtka ( taka jak nasza „ bechatka”) o kroju bluzy mundurowej ale dodatkowo z kołnierzem ze sztucznego futra oraz czapka „uszanka” w kolorze szarym

Mundur wz.88 przeznaczony  był dla wszystkich stopni wojskowych  i nie różnił się krojem w wersji żołnierskiej, sierżanckiej czy oficerskiej.

Na rysunku z lewej letni i zimowy mundur żołnierski z prawej letni i zimowy oficerski 

Do munduru przewidziany był pas główny starego wzoru z materiału skóropodobnego   z klamra przedstawiająca godło  ZSRR – pięcioramienną gwiazdę z sierpem i młotem . Klamra była w kolorze khaki Oficerowie mogli stosować  pasy skórzane z koalicyjką  brązowe  klamra ażurowa   lub pasy żołnierskie   . W warunkach bojowych  oficerowie –  praktycznie zawsze  nosili oporządzenie żołnierskie w trosce o własne życie  i  z chęci utrudnienia pracy snajperom

Oznaki i  sposoby noszenia munduru

Oznaki stopni umieszczano na pagonach. Dla podoficerów młodszych  ( sierżantów)  w postaci  belek naszywanych taśmą szerokości 10 mm w kolorze ciemnozielonym Dla   podoficerów starszych ( praporszczyki )  w postaci małych metalowych gwiazdek w kolorze khaki  mocowanych do pagonów w jednej linii w pionie ( wg oznaczeń stopnia) dla oficerów młodszych ( lejtnanci )  w postaci gwiazdek takich jak dla praporszczików ale mocowanych zgodnie z odpowiednim stopniem,  zaś dla oficerów starszych  w postaci dużych gwiazdek w kolorze khaki. Na pagonach munduru wz.88 nie noszono wypustek oznaczających  stopień ( jedna pionowa linia szer. 5 mm dla oficerów młodszych i dwie dla starszych)  Pagony te nie miały również obszycia w kolorze rodzaju broni które zastąpiono korpusówkami noszonymi na wyłogach kołnierza. Przykręcane  nakrętką korpusówki miały kolor khaki i uzyskiwane były poprzez zwyczajne przemalowanie farbą  korpusówek od munduru wyjściowego ( nieraz wykonywali to żołnierze we własnym zakresie).

 Żadnych naszywek ani emblematów na mundurze  wz.88 nie noszono ! Ordery i "znaczki"  przypinano do munduru jedynie na tyłach i to wyłącznie podczas oficjalnych wystąpień. W Afganistanie "drugowojenna moda" panująca wśód "starych frontownców" - noszenia odznaczeń i kolorowych emblematów nawet w boju - umarła śmiercią naturalną wraz z żołnierzami których śmierć spowodowała. Nie noszono również do tego munduru   sztywnych pagonów  będących najbardziej rozpoznawalnym obok  furażerki  elementem radzieckiego munduru. Widziałem jednak kilkakrotnie w sieci zdjęcia  oficerów , którzy takowe pagony mieli naszyte –  najwyraźniej był to ich własny  wymysł

Pod kurtkę mundurową wkładano tielieniaszkę - podkoszulek bawełniany biały w kolorowe paski -  niebieskie dla wojsk powietrznodesanowych ( czasem równiez lądowych), czarne dla wojsk pancernych, i zielone dla pograniczników. W okresie późniejszym  zastąpiono tielieniaszkę podkoszulkiem  w kolorze khaki -  pozostawiono ją jedynie w wojskach powietrznodesantowych ( biało-niebieskie paski)

Mundur noszony był zapięty pod szyję  z opuszczonymi i zapiętymi rękawami.  Za zgodą  dowódcy ( jednolicie w całym  pododdziale) można było rozpiąć guzik pod szyją  i wyłożyć kołnierz – tak żeby widać było tielieniaszkę ( to element żołnierskiej mody panujący głównie w VDV, Specnazie i wśód "starych" żołnierzy)  oraz podwinąć rękawy powyżej łokci oraz wypuścić nogawki na buty – oczywiście  w warunkach bojowych  w Afganistanie  nikt się specjalnie nie przejmował przepisami mundurowymi i w pododdziałach panowała dość duża swoboda w noszeniu umundurowania  - spotykało się nawet elementy pozaregulaminowe – np. słynne arafatki zawiązywane wokół szyi lub noszone wzorem Mudżahedinów na głowie.

W warunkach bojowych stosowano zakładane na mundur  jednoczęściowe kombinezony maskujące   stosowane w różnych wzorach kamuflażu. W gorące dni  dowódcy zezwalali na  nie noszenie pod kombinezonem kurtki mundurowej.  Pas główny i oporządzenie zakładane były oczywiście  na kombinezon.

Oporządzenie  do munduru wz. 88  składało się  z  pasa głównego opisanego wyżej oraz szelek nośnych.  Do pasa na stałe przytroczone były od prawej do lewej: ładownica do AK  mieszcząca 3 magazynki oraz w oddzielnej kieszonce przybornik i oliwiarkę,  łopatka piechoty w sukiennym futerale,  manierka i granatnica .Na plecach na wysokości klatki piersiowej do szelek przytroczony był płaszcz- pałatka.  Maski przeciwgazowe noszono w sukiennych torbach przewieszonych przez prawe ramie  z paskiem nośnym przepuszczonym pod pasem głównym. Regulamin mundurowy nie określał sposobu noszenia bagnetu , lornetki, i wyposażenia dodatkowego – jeśli nie mówiły o tym instrukcje tego wyposażenia  sposób ich noszenia ustalali dowódcy pododdziałów we własnym zakresie ( jednolicie dla całego pododdziału)  Do Afgańca nie noszono plecaka – worka  regulamin mundurowy określa , że worki żołnierskie były przewożone pojazdami.

W warunkach wojny afgańskiej przepisy te były calkowicie martwe oporzadzenie skłądało się z wielu elementów nieraz pozaregulaminowych. Jako najbardziej charakterystyczne należy wymienić tzw."cycki" czyli ładownice parciane lub sukienne noszone na piersi mieszczące 6 magazynków do AK i 4 granaty, oraz plecaki. O ironio w VDV często rezygnowano z plecaka desantowego RD-45 ( Riukzak diesantnyj -ErDe) na rzecz pojemniejszych i wygodniejszych plecaków cywilnych zaś w wojskach zmotoryzowanych ErDe ceniono wysoko - jednakże ich dostępnośc była niska. Wróćmy wszelako do regulaminu - bo to on jest głównym tematem tego artykułu.

Wykorzystanie kieszeni munduru  ograniczono w regulaminie do trzech – lewa kieszeń piersiowa przeznaczona była dla indywidualnej apteczki polowej „AI” ,zaś w kieszeniach na rękawach noszono opatrunki osobiste ( 2 szt.). Pozostałe kieszenie można było wykorzystywać dowolnie . W czasie  wolnym żołnierze nie musieli nosić oporządzenia – dotyczy  to również pasa głównego .

 Mundur polowy wz 88 noszono w całej Armii Radzieckiej a w późniejszym okresie poza oddziałami  desantowymi  , Specnazem i oddziałami zwiadu – w tych jednostkach stosowano podobny krój munduru ale w różnych  odmianach  kamuflażu ( plamiaka) klasycznego "afgańca" formacje te mogły nosić na tyłach - przejął on w nich rolę munduru roboczego.

W okresie pokoju był to mundur służący  jedynie do ćwiczeń i szkolenia. Wyjście w nim na miasto czy  do „ogólnodostępnej części jednostki”  było zabronione . Służbę na terenie jednostki pełniono w mundurach codziennych ( mundur w Armii Radzieckiej dzieli się na : bojowy, polowy , codzienny , wyjściowy i paradny ). W warunkach wojennych  noszono wyłącznie mundury polowe – w wypadku akcji bojowych jeśli wymagała tego sytuacja mundury bojowe ( czyli doposażone w kombinezony i maskowanie ) – pozostałe wzory zostawały w szafie .

Do munduru wz.88 noszono hełm stalowy bez żadnych oznaczeń  różnych wzorów ( trafiały się nawet drugowojenne). Zwyczajem czerwonoarmistów zakładany był on na czapkę.  Zarówno na furażerce jak i na czapce noszono gwiazdkę lakierowaną w kolorze czerwonym . Podczas działań wojennych  zamieniano ja na khaki.

Oznaki na czapkach polowe i codzienne  z lewej żołnierskie z prawej rozetki oficerskie

Swoistą moda żołnierzy radzieckich w Afganistanie było noszenie wąsów  dotyczyło to głównie praporszczików i oficerów, choć dowódcy przymykali na to oko również w przypadku niższych stopniem  - zależało to od długości służby w Afganistanie.

Na mundurze polowym nie noszono odznaczeń i odznak .

Bibligrafia oraz rysunki:

1.Правила ношения военной формы одежды военнослужащими Советской Армии и Военно-Морского Флота. Утверждены приказом МО СССР № 250 от 04.03.1988г. Москва. Военное издательство. 1989г.

P.S.

Ponieważ jak pisałem – temat jest bardzo rozległy i bardzo trudny do ogarnięcia  mogłem popełnić jakieś błędy jeśli ktoś znający temat je dostrzeże – bardzo proszę o skorygowanie

 opracowanie i tłumaczenie

Nietoperz