W artykule tym chciałbym czytelnikom po krótce przybliżyć skuteczne narzędzie walki żołnierza Armii Radzieckiej w konflikcie Afgańskim lat 80-tych, granaty ręczne. W okresie tym arsenał AR w dziale granatów ręcznych nie był imponujący pod względem różnorodność typów, ale większość z użytkowanych modeli charakteryzowała się dużą skutecznością a niektóre nawet pionierskimi rozwiązaniami konstrukcyjnymi.

HISTORIA I KLASYFIKACJA

Granaty ręczne są znane od dawna, a używano ich już podczas wojen toczonych przed naszą erą. Miały wówczas działanie tylko zapalające. Miotano je ręcznie lub przy pomocy łuków, proc i kusz. Występowały w postaci naczyń glinianych i wydrążonych kamieni, których wnętrze wypełniała mieszanina siarki ze smołą (tzw. ogień grecki) lub wapno gaszone. Pierwsze granaty elaborowane prochem czarnym pojawiły się w V wieku. Rolę zapalnika spełniał umieszczany w nich knot zapalany tuż przed rzutem. Prosta konstrukcja tych granatów umożliwiała ich wykonanie w stosunkowo krótkim czasie. Późniejsze granaty składały się z drewnianych lub spiżowych półkul połączonych śrubą i napełnionych prochem czarnym. Wynalezienie granatu ręcznego w postaci wydrążonej kuli żeliwnej przypisywane jest konstruktorom włoskim (1483 r.). Stąd prawdopodobnie pochodzi nazwa „granat” wywodząca się od popularnego we Włoszech owocu, którego kształt jest zbliżony do amunicji miotanej ręcznie. W XVI i XVII wieku granatów używano powszechnie. Ich masa była znaczna, co wiązało się z niewielkim zasięgiem rzutu. Zaczęto więc tworzyć specjalne pododdziały grenadierów, do których werbowano żołnierzy wysokiego wzrostu. Sprawdzali się oni zarówno podczas zdobywania umocnionych pozycji wroga, jak i obrony własnych stanowisk.

Rozwój broni strzeleckiej w XVIII i XIX wieku spowodował prawie całkowity zanik granatów. Ponownie pojawiły się podczas wojny rosyjsko-japońskiej w 1904 r., potwierdzając swoją skuteczność przy zdobywaniu silnie umocnionych pozycji. Kulminacja wyjątkowego znaczenia granatu ręcznego przypadła na I i II wojnę światową, w których używały ich powszechnie wszystkie walczące strony. Do dnia dzisiejszego pozycja granatu ręcznego w uzbrojeniu współczesnych armii jest znacząca. Granaty ręczne zaliczane są do pomocniczej amunicji strzeleckiej. Faktycznie stanowią one odrębną grupę amunicyjną. Pod względem budowy i działania na cel granaty ręczne zbliżone są do odpowiednich pocisków granatnikowych. W szczególności do rażenia zarówno celów żywych jak i sprzętu (zwłaszcza opancerzonego) w obu przypadkach wykorzystywana jest energia materiałów wybuchowych (energia wybuchu), a do inicjowania wybuchu stosowane są zapalniki.

Granaty ręczne stanowią dodatkowe, indywidualne uzbrojenie żołnierza. Służą do rażenia siły żywej, lekkich umocnień i budowli, a także do zadymiania terenów i powodowania czasowej niezdolności przeciwnika do walki poprzez jego ogłuszenie, oślepienie lub poddanie działaniu substancji chemicznych .

• Granaty obronne – z grubościenną skorupą żeliwną (obecnie stosowane sa skorupy z tworzywa sztucznego z wtopionymi odłamkami) z nacięciami wymuszającymi fragmentację , np. F-1, RGO.
• Granaty zaczepne – z cienkościenną skorupą z blachy ( obecnie stosuję się coraz częściej obudowę z tworzyw sztucznych), np. RG-42, RGD-5, RGN
• Granaty przeciwpancerne – skorupa cienkościenna stanowiąca obudowę ładunku kumulacyjnego, np. RKG-3/RKG-3M
• Granaty specjalne – granaty zawierające ładunek zapalający lub dymny, np. RGD-2,

WOJNA W AFGANISTANIE 1979-1989

Wojna w Afganistanie w latach 1979-1989 była specyficzna i odmienna od dotychczasowych konfliktów jakie prowadziła Armia Radziecka. Poza nielicznymi przypadkami była to wojna typowo „partyzancka” do której żołnierze AR nie byli szkoleni. Ogromne nasilenie drobnych starć i potyczek z niewielkimi i bardzo szybko przemieszczającymi się grupami Mudzachedinów wymuszały na AR coraz częstsze sięganie po niezastąpiony w takich przypadkach środek walki jakim są granaty ręczne.

Regulaminowo w latach 80-tych piechur Armii Radzieckiej był wyposażony w dwa granaty: obronny i zaczepny, przenoszone w specjalnej ładownicy troczonej do pasa. Niektórych żołnierzy wyposażano w granaty ppanc przenoszone w plecaku lub specjalnej ładownicy dla granatów przeciwpancernych. Zestaw RD-54 (plecak i ładownice wojsk desantowych) także przewidywał uzbrojenie w dwa granaty (zaczepny i obronny- przenoszone w ładownicy do granatów) oraz granaty ppanc (przenoszony w bocznych sakwach plecaka). Oglądając zdjęcia z Afganistanu bardzo często widzimy zamiast tradycyjnego oporządzenia tzw. "cycki"- ładownice parciane albo sukienne noszone na piersi mogące pomieści do 6 magazynków do AK i do 4 granatów ręcznych (obronnych lub zaczepnych).Dodatkowo do szelek „cycków” troczono dodatkowo granaty dymne. Regulaminy swoje a życie na wojnie swoje, tak więc „sołdat” zabierał co dostał, co było i w ilościach ile się tylko da, by przeżyć.

CHARAKTERYSTYKA I ZASTOSOWANIE

Krótka charakterystyka i zastosowanie podstawowych bojowych granatów ręcznych Armii Radzieckiej z czasów Wojny w Afganistanie z lat 1979-1989.

1.GRANATY OBRONNE.

1.1 Ręczny granat obronny F-1.

Granat ręczny F-1 z zapalnikiem UZRGM/UZRGM-2 jest granatem odłamkowym o działaniu ze zwłoką, używanym głównie w obronie i rzucanym zza ukrycia. Wbrew panującym opiniom granat ten nie jest czysto Rosyjską konstrukcją. Skorupa tego granatu jest skopiowana (w latach 1926-1939 kopiowano w 100%, nawet z gwintem i śrubą denną) z granatu francuskiego wz.15. Zapalnik natomiast także jest rozwinięciem wzoru francuskiego zapalnika wz.18 (rosyjski zapalnik Kowesznikowa).

Działanie granatu jest następujące:
Po wyjęciu zawleczki iglica zapalnika podtrzymywana jest przez dzwignię spustową (popularnie nazywaną „łyżką”) W momencie rzucenia granatu dźwignią spustowa zostaje zwolniona, iglica pod wpływem ściśniętej sprężyny uderza w spłonkę zapalającą, płomień spłonki zapala opóźniacz i po 3-4 sekundach dochodzi do spłonki pobudzającej. Zadziałanie spłonki pobudzającej powoduje wybuch ładunku kruszącego i rozerwanie skorupy granatu.

1.2. Ręczny granat obronny RGO.

Granat ręczny RGO z zapalnikiem UDZ jest granatem odłamkowym o działaniu ze zwłoką, używanym głównie w obronie do zwalczania siły żywej. Granat ten można używa rzucając go tylko zza osłony (promień rażenia odłamków jest większy niż zasięg rzutu).

Konstrukcja jak wszystko wskazuje z końca lat 70-tych. Pierwsze bojowe zastosowanie wojna w Afganistanie w latach 80-tych. Zupełnie nowa konstrukcja granatu jak i specyficznego zapalnika UDZ stosowanego tylko w tych granatach. Zapalnik mechaniczny ze zwłoką czasową, dodatkowo zapalnik działa jako zapalnik uderzeniowy po 1-2 sekundach od zwolnienia dzwigni spustowej. Po ok. 4-5 sekundach zaczyna działać samo likwidator. Widać że konstruktorzy radzieccy zbudowali zapalnik bardzo uniwersalny i bardzo skuteczny. Nie mam informacji czy te granaty są jeszcze produkowane (na pewno były produkowane do 1989 roku).

2. GRANATY ZACZEPNE.

2.1. Ręczny granat zaczepny RG-42.

Granat ręczny RG-42 z zapalnikiem UZRGM jest granatem odłamkowym o działaniu ze zwłoką, używanym głównie w natarciu do zwalczania siły żywej. Granat ten można używa rzucając go w polu bez osłony (promień rażenia odłamków jest mniejszy niż zasięg rzutu. Konstrukcja już w pełni rosyjska wdrożona do użytku w końcu 1942 roku. W skorupie granatu pomiędzy ładunkiem kruszącym a ścianka umieszczono ponacinaną taśmę odłamkowa, której zadaniem jest zwiększenie siły rażenia odłamkami. Choć jest to granat typowo zaczepny (głownie ze względu na mały promień rażenia) rosyjscy konstruktorzy zastosowali owa taśmę fragmentującą by dodatkowo zwiększy siłę rażenia odłamkami. Do początku lat 70-tych w ZSRR zaprzestano produkcji tego granatu dla AR głownie ze względu na przestarzałą konstrukcje i dużą zawodność. Podczas konfliktu w Afganistanie był wykorzystywany w początkowym okresie wojny, później z ogromnych zapasów dostarczany dla armii Demokratycznej Republiki Afganistanu. Działanie granatu jak w przypadku F-1.

2.2. Ręczny granat zaczepny RGD-5.

Ręczny granat RGD-5 z zapalnikiem UZRGM/UZRGM-2 jest granatem odłamkowym o działaniu ze zwłoką, używanym głównie w natarciu do zwalczania siły żywej. Pod koniec lat 60-tych Armia Radziecka potrzebowała nowego granatu zaczepnego, bardziej ergonomicznego i niezawodnego niż RG-42. Z rozwinięcia tegoż drugowojennego granatu powstał nowy RGD-5. Zmieniono kształt skorupy, kształt wkładki fragmentacyjnej, zmniejszono masę materiału kruszącego – w porównaniu do RG-42- zachowują dotychczasową skuteczność rażenia. Granat RGD-5 był podstawowym granatem zaczepnym podczas wojny w Afganistanie, używany od samego początku konfliktu aż do jego końca. W czasach obecnych – podstawowy granat zaczepny Armii Rosyjskiej. Działanie granatu identyczne jak RG-42.

2.3. Ręczny granat zaczepny RGN.

Ręczny granat RGN z zapalnikiem UDZ jest granatem odłamkowym o działaniu ze zwłoką, używanym głównie w natarciu do zwalczania siły żywej. Konstrukcja i działanie podobne jak granatu RGO z tym ze całkowicie pozbawiony jest wkładek fragmentujących (powstające odłamki pochodzą z aluminiowej skorupy).

3. GRANATY PRZECIWPANCERNE.

3.1. Ręczny kumulacyjny granat przeciwpancerny RKG-3.

Jest to przeciwpancerny granat ręczny o działaniu kumulacyjnym przeznaczony do zwalczania celów opancerzonych. Wybucha w chwili uderzenia o twardy przedmiot (cel opancerzony), przepala pancerz i razi obsługę, broń i urządzenia, zapala paliwo i powoduje detonacje amunicji. Granatu tego należy używać zza ukrycia. Granat ten to radzieckie rozwinięcie konstrukcji starczych granatów ppanc RPG-43, RPG-6 z czasów II wojny światowej i powojennego RPG-57.

Działanie granatu jest następujące:
Po wyjęciu zawleczki iglica zapalnika podtrzymywana jest przez dzwignię spustową . W momencie rzucenia granatu dźwignia spustowa zostaje zwolniona, rozwijają się stabilizatory lotu nadające granatowi kierunek rzutu i zapewniające uderzenie o przeszkodę dnem skorupy by maksymalnie wykorzystać efekt kumulacyjny. Urządzenie zabezpieczające utrzymuje napięcie sprężyny z iglica podczas lotu i uzbraja zapalnik. Po uderzeniu w cel iglicę uderza w spłonkę zapalającą, płomień spłonki natychmiast zapala spłonkę pobudzającą ta z kolei powoduje detonację materiału wybuchowego co daje efekt kumulacji. Powstało kilka wersji rozwojowych tego granatu RKG-3T, RKG-3M i RKG-3EM, ale ogólna zasada działania się nie zmieniła. Podczas działań w Afganistanie był to podstawowy granat ppanc do zwalczania celów osłoniętych nie tylko pancerzem.

4. GRANATY SPECJALNE.

4.1. Ręczny granat dymny RGD-2.

Ręczny granat dymny jest przeznaczony do wytworzenia krótkotrwałej zasłony dymnej w celu zamaskowania działań pojedynczego żołnierza lub małych pododdziałów (drużyna, pluton) w działaniach zaczepnych jak i obronnych. Oraz od oślepiania stanowisk ogniowych nieprzyjaciela. W czasie wojny w Afganistanie często używany środek walki do maskowania przegrupowań pododdziałów własnych i do stawiania zasłon dymnych nękających. Użycie granatu: wyjąc dno granatu, pociągnąć za wystającą taśmę, nastąpi zapalenie mieszanki dymotwórczej.

Jak widać Armia Radziecka w konflikcie Afgańskim nie posiadała wielu typów granatów ręcznych w swoim arsenale. Z jednej strony to niedobrze ( brak możliwości dostawania danego typu granatu do zaistniałej sytuacji) z drugiej strony natomiast łatwość w wyszkoleniu żołnierza do obsługi i użytkowania tylko kilku typów granatów mających w kilku przypadkach podobne działanie, jak i odciążenie służb kwatermistrzowskich w dostarczaniu wielu modeli granatów i zapalników do rejonu działania. Nie mniej ważne jest to iż żołnierz radziecki nie musiał dźwigać 5-6 typów granatów naraz tylko pobierał /dostawał dwa, góra trzy rodzaje granatów i zapewne dobrze je wykorzystywał.

Tekst: Saperski
Zdjęcia: autora, EOD US Army
Opracowanie: Sylwia, Nietoperz

 
Bibliografia: Instrukcja piechoty. Granaty ręczne, MON, Warszawa1961.
Amunicja Wojsk Lądowych. Podręcznik, MON, Warszawa 1985.
Krzysztof Jamroziak .Możliwości rażenia ręcznymi granatami odłamkowymi w świetle wyników badań. ,WSO Wrocław.