Paweł "Student" Bezak

Naramienniki (pagony) Armii Rosyjskiej i Radzieckiej
część trzecia 1945 -1990

Do roku 1955, zarówno szeregowych, podoficerów, jak i oficerów obowiązywały pagony wzoru 1943, niekiedy różniące się od pierwowzoru wykonaniem – usztywnieniem całości, najczęściej wkładem z tektury. W roku 1947 wprowadzono oznaczenie na pagony oficerów i generałów przeniesionych do rezerwy i w stan spoczynku. Dla oficerów i generałów rezerwy naszywka miała postać taśmy srebrnej (dla złotych pagonów) lub złotej (dla pagonów srebrnych), szerokości 28 mm, a więc podobnej, jak przy oznaczaniu stopni starszych podoficerów. Taśma dla oficerów i generałów w stanie spoczynku zaopatrzona była w wężyk barwy pagonu – wąski dla oficerów, szeroki dla generałów. Taśma ta nakładana była, w obu wypadkach, w dolnej części pagonu.
 
            W roku 1955 przywrócono dawny, tradycyjny krój pagonów oficerskich – dotychczasowe pagony pięciokątne zastąpiono sześciokątnymi, podobnymi do obowiązujących w ostatnich latach Imperium Rosyjskiego.

W tym też okresie powrócono do tradycyjnych pagonów czworokątnych, tak popularnych w późniejszym okresie, wręcz typowych - początkowo wprowadzono je dla generałów i oficerów (lata 1955-1956), następnie pojawiły się na mundurach niższych szarż (1973, charakterystyczne pagony z tłoczonymi z gumy „szyfrowkami” armii, marynarki czy KGB).

 
            Warto zwrócić uwagę na dwa typy pagonów: polowe, wzoru 1955, które wykonywano z drelichu bądź tkaniny bawełnianej, podobne do polowych pagonów carskich oraz pagony dwustronne, również nawiązujące do carskiej tradycji – wykonane z tejże grubej tkaniny bawełnianej, przypinane, po jednej stronie w kolorze khaki, a po drugiej w kolorze odpowiednim dla danego rodzaju broni i służb. Odpowiadały one zmianie z roku 1955, polegającej na tym, iż:
- zniesiono kolorowe wypustki na polowych pagonach szeregowych i podoficerów, a w ich miejsce wprowadzono oznaki rodzajów wojsk lakierowane na zielono, które przypinano pod guzikiem, a nie, jak dawniej, w środkowej części pagonu;
- obniżono nieznacznie miejsce naszywania belek;
- dotychczasowe bordowe i brązowe taśmy zastąpiono jednolitymi dla wszystkich rodzajów wojsk taśmami koloru czerwonego;
- pagony tego typu nazwano od tej pory wyjściowo - polowymi;
- od grudnia 1955 roku zrezygnowano także z wypustek na barwnych pagonach wyjściowych (co ciekawe, pozostały one na pagonach uczniów różnych szkół wojskowych, np. uczniowie Suworowskich Szkół Wojennych mieli nadal pagony czerwone z wypustką białą);
- w momencie likwidacji kawalerii jako rodzaju broni zlikwidowano też pagony w jej barwie;
- taśmy stosowano nadal złote/żółte i srebrne/białe;
 
            Podobne zmiany dotknęły też w najbliższym czasie pagonów oficerskich i generalskich:
- także w grudniu 1955 zniesiono kolorowe wypustki na polowych pagonach oficerów, a w miejsce „prześwitów” brązowych lub bordowych zamieniono na malinowe dla piechoty i personelu ogólno-wojskowego, czerwone dla artylerii i broni pancernej, czarne dla wojsk technicznych i błękitne dla lotnictwa, przy czym pagony tego wzoru były bądź sześciokątne, bądź to czworokątne;
- w marcu 1956 roku hafty na pagonach generałów i marszałków zamieniono ze srebrnych na złote;
- w roku 1958 wprowadzono polowe pagony oficerskie, pokryte taśmą jedwabną o splocie, jak przy pagonach galowych, przy czym gwiazdki były nadal srebrne lub złote;
Lata sześćdziesiąte przyniosły zmianę wyglądu stopnia starszyny (starszego sierżanta) w roku 1963 zmieniono jego oznaki stopnia – w miejsce „młotka” naszywano wzdłuż pagonu czerwoną taśmę szerokości 3 cm.
 
Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte to lata kolejnych zmian w wyglądzie dystynkcji:
- w roku 1970 (rozkazem z roku 1969) wprowadzono nowy podział barw broni w przypadku pagonów szeregowych, podoficerów i kursantów: czerwone dla piechoty i personelu ogólno-wojskowego, błękitne dla lotnictwa i wojsk powietrzno-desantowych, czarne dla pozostałych rodzajów broni i służb;
- tym samym rozkazem wprowadzono dla oficerów i generałów dwie barwy broni: błękitną dla lotnictwa i wojsk powietrzno-desantowych, czerwoną dla pozostałych rodzajów broni i służb;
- pagony wojsk wewnętrznych i pogranicznych miały kolory: karminowe, zielone, chabrowe;
- pagony marynarki pozostały czarne;
- od roku 1973 na pagonach umieszczano litery metalowe (mundury galowe) lub z żółtej gumy (tłoczone), odpowiednio: SA w armii i lotnictwie, F, SF, TF BF, CF we flocie, K na pagonach kursantów (podchorążych) oraz: WW, PW, GB na pagonach KGB;  ( oczywiście wszytkie te "szyfrówki" były pisane cyrylicą - przyp. red)
- naszywki (taśmy) były koloru żółtego/złotego;
- pagony khaki z czerwonymi naszywkami pozostawiono jedynie na mundurach polowych;
- w roku 1972 (rozkazem z roku 1971) wprowadzono stopień praporszczyka (chorążego), a w 1980 starszego praporszczyka (starszego chorążego) – ich oznakami stopni były odpowiednio dwie lub trzy małe gwiazdki, rozmieszczone pionowo jedna nad drugą, pagony zaś wykonywano z taśmy jedwabnej o splocie w prostokąty, pozbawionym jednak „prześwitów”;
- w roku 1973, w miejsce dotychczasowych gwiazdek generał armii otrzymał gwiazdę marszałkowską, uzupełnioną emblematem rodzaju broni lub wojsk;
- w roku 1980 zniesiono srebrne pagony oficerów służb technicznych; od tej pory używano jedynie złotych pagonów ze złotymi gwiazdkami;
- w roku 1985 wprowadzono nowy mundur polowy, na którym stopnie oznaczano za pomocą naszyć z taśmy khaki oraz gwiazdek barwy ochronnej, których układ na pagonie odpowiadał poszczególnym stopniom, przy czym pagony były pięciokątne dla szeregowych, podoficerów, chorążych i oficerów, a sześciokątne, pokryte taśmą jedwabną lub haftem khaki dla generałów;
- w roku 1988 wprowadzono pagony wyjściowe, sześciokątne dla wszystkich rang – od tej pory pagony podoficerów pokrywała tkana taśma, do tej pory zastrzeżona dla chorążych, nowe pagony przeznaczone do mundurów wyjściowych były pokryte taśmą białą – u chorążych, oficerów (dla tych z „prześwitami” czerwonymi lub błękitnymi) i generałów, lub khaki – u szeregowych, podoficerów i kursantów, naszywki na tych pagonach były żółte, gwiazdki zaś złote;
 
Rezerwiści często przerabiali przepisowe pagony ( tutaj możecie przeczytać o przeróbkach mundurów rezerwistów - przyp.red.), niekiedy wykonywali je od podstaw, niekiedy zaś obszywali aksamitem, taśmą jedwabną (lub używali pagonów wzoru dla chorążych), pokrywali pagony folią, obszywali sznurkiem lub stosowali kolorowe podkładki pod belki, litery zdrapywali lub wymieniali na metalowe. Rozmaite przeróbki nie były jednak wyłączną domeną rezerwistów - improwizowano też z pagonami polowymi, tworząc niekiedy wzory pośrednie, używano złocistych gwiazdek na pagonach khaki, nawiązujących do wzoru z roku 1985, usztywniano pagony blachą lub tekturą, szyto pagony od podstaw, zmniejszano ich wymiary, niekiedy używano przerobionych pagonów oficerskich (zasłaniając „prześwity” np. pionowymi taśmami kursanckimi).

tekst: Paweł Bezak
opracowanie : Nietoperz 

PRZYPIS REDAKCJI:
W swojej pracy Paweł nie uwzględnił pagonów munduru wzór 88 były to pagony - po raz pierwszy w Armi Radzieckiej - na stałe umocowane do munduru - pięciokątne ( w kształcie nieco podobne do pagonów polskich ) wszyte w miejscu wszycia rękawaWykonane z tkaniny mundurowej. Od góry były zapinane na guzik.  Pagony te nie miały żadnych kolorowych elementów i były całkowicie "maskowane" oznaki stopnia umieszczane były na nich w postaci dużych i małych gwiazdek w układzie z 1972 roku zaś dla podoficerów młodszych w okresie wcześniejszym stosowano taśmy w kolorze maskującym a potem  "winkle" umieszczone  rozwarciem do dołu  wszystkie oznaki stopni były w kolorze khaki. Na mundurach codziennych stosowano odznaki stopni w kolorze złotym. Ten typ pagonu  przetrwał w Armi Rosyjskiej do chwili obecnej  i jest stosowany na rosyjskich "plamiakach" , które zresztą swoim krojem  są identyczne ze wzorem 88 tyle że  wykonane są  z innego materiału. Tutaj znajdziecie wiecej informacji o mundurze wz.88