militarni.pl - portal militarno historyczny

. Z zamysłu projektanckiego miał to być mundur roboczy, stąd taki wzór nadruku, na którym plamy z brudu byłyby mniej widoczne. Jednakże dość szybko zrezygnowano z tego pomysłu na rzecz wprowadzenia go do służby jako munduru ogólno-wojskowego, polowego. Przyjęto przy tym dwa modele kolorystyczne dla różnych rodzajów wojsk:

- mora zielone, czyli ciemnozielone plamki na szaro-zielonym podkładzie, wszystkie guziki brązowe dla Wojsk Lądowych,

- mora czarne, czyli czarne plamki na szaro-zielonym podkładzie, wszystkie guziki czarne dla Wojsk Lotniczych i dla Marynarki Wojennej.

Przez przeszło 20 lat istnienia i użytkowania mundurów „mora” przez żołnierzy, wprowadzono w nim szereg zmian i modyfikacji. Ze względu na brak jakiejkolwiek literatury w tym zakresie, trudne jest ogarnięcie wszystkich rodzajów i modeli sortów dla wojska. Jednakże na podstawie obserwacji zdjęć z różnych lat oraz porównywania zbiorów we własnej kolekcji, jak i wymiany wiedzy z innymi kolekcjonerami, udało się w pewien sposób uporządkować tą tematykę. Jest to pierwsza próba uszeregowania mundurów i ich elementów, co może wpływać na pewne rozbieżności, jednakże ufam, że w kolejnych latach uda się dopracować szczegółowo ten temat.

Umundurowanie Wojsk Lądowych, Marynarki Wojennej i Wojsk Lotniczych

Pierwszy typ mundurów „mora”. Wydano go żołnierzom już w 1970 roku składał się z bluzy polowej, spodni polowych letnich, kurtki polowej zimowej, spodni polowych zimowych z podpinką, czapki polowej rogatywki i rękawic zimowych.

Bluza polowa zapinana była na 5 guzików z tworzywa. Poziomo przez pierś i plecy biegł szew, łączący dolną partię materiału z górną. Na piersi naszyto dwie kieszenie z zaszewkami, każda zapinana patką na jeden, odsłonięty guzik z orzełkiem, prawa przeznaczona była na Indywidualny Dozymetr DP-70. Na ramionach przyszyto pagony, zapinane na odsłonięte guziki z orzełkami. Na górze lewego rękawa naszyto jedną identyczną kieszeń jak te na piersi, przeznaczoną na opatrunek osobisty. Ponad nią naszyto 3 poziome paski służące do zamontowania indywidualnego kamuflażu, takie same 3 paski znalazły się także na prawym rękawie. Od spodu bluza została podszyta materiałem w kolorze khaki, który zakrywał ramiona i pierś, z lewej strony podszewka została wyposażona w jedną kieszeń płaską, zapinaną na jeden płaski guzik z tworzywa, przeznaczoną na chusteczkę do nosa, natomiast po prawej stronie została na nią naszyta kolejna kieszeń, tym razem miechowata, ale także zapinana na jeden płaski guzik z tworzywa, przeznaczona na latarkę. Brak podszewki w dolnej części bluzy, miał ułatwić włożenie jej w spodnie, w momencie kiedy mundur miał być używany w charakterze kombinezonu. Bluza w swojej dolnej listwie na wysokości bioder została wyposażona w dwa rozcięcia pionowe, które ułatwiały poruszanie się w niej, a w szczególności kucanie i kładzenie się. Przednia listwa zapięcia bluzy, na górze została zaopatrzona w mały guzik, za pomocą którego zapinano ją pod szyją przy wykorzystaniu tasiemkowej pętelki pod prawym kołnierzykiem. Na całej swojej szerokości, od spodu, kołnierz został przeszyty pojedynczym ściegiem w kształcie litery V. Na środku kołnierza od spodu naszyto kawałek białej taśmy, stosowany w celu podpisania munduru przez żołnierza.

Spodnie polowe letnie miały wąski, rurkowaty krój, zwężający się ku dołowi. Nogawki na dole zostały zaopatrzone w 2 krzyżujące się taśmy, przekładane pod stopą, które zapobiegały wysuwaniu się spodni z butów. Z boku prawej nogawki naszyto 1 kieszeń z zaszewką, zapinaną na patkę z zakrytym płaskim guzikiem z tworzywa. Zapięcie spodni stanowiło 5 płaskich guzików w rozporku oraz 2 dodatkowe w pasie, jeden od strony wewnętrznej i jeden od strony zewnętrznej. Spodnie wyposażono także w 2 kieszenie biodrowe, wpuszczone, z czego nad lewą kieszenią naszyto małą kieszonkę zapinaną na jeden płaski guzik z tworzywa, przeznaczoną na zegarek kieszonkowy. Regulację w pasie zapewniały 2 tasiemki z klamrami, po każdej stronie jedna, poza tym dookoła pasa naszyto szlufki do przewleczenia paska do spodni. Szlufki te zaczynały się na górnej krawędzi listwy pasa i kończyły na jego dolnej krawędzi. Od wewnętrznej strony spodni, na listwie pasa wszyto kawałek białej taśmy, na której żołnierz mógł się podpisać.

Do spodni były przeznaczone szelki gumowe. Wykonane były z połączenia skóry z gumą i występowały w dwóch wersjach kolorystycznych. Ze skórą barwy naturalnej (jasnej) dla Wojsk Lądowych oraz z ciemną skórą dla Wojsk Lotniczych i Obrony powietrznej oraz Marynarki Wojennej.

Spodnie polowe zimowe posiadały płaskie ciemno-brązowe guziki. Nie miały kieszeni na bokach ud oraz gumek na dole nogawek. Zamiast tego miały ściągacz w postaci pasa szerokiej, przeszywanej gumy na dole nogawek. Na tyłku była jedna kieszeń oraz ściągacz do dopasowania spodni do ciała. Od wewnętrznej strony wszyto szereg guzików do dopięcia podpinki wykonanej identycznie jak ta w kurtkach polowych zimowych.

Kurtka polowa zimowa została oznaczona wzorem 5607 i posiadała grubą, ciepłą podpinkę wykonaną z flaneli, która na górze miała brązowy lub czarny kołnierz ze sztucznego misia (kolor zależny od wersji kolorystycznej mora). Kołnierz wykładany był i przypinany do kołnierza kurtki, w taki sposób, że całkowicie go zakrywał. Lamówka podpinki była koloru khaki-żółtego. W przedniej części futrzanego kołnierza ukryta była haftka, dzięki której można było spiąć obie części kołnierza z przodu. Ponadto od spodu kołnierza przypięto kawałek taśmy, dzięki której można było dodatkowo spiąć kołnierz z przodu. Z tyłu, od spodu kołnierza znalazło się miejsce na białą taśmę, na nazwisko żołnierza. Na ramionach naszyto pagony, zapinane na płaskie, zakryte guziki. Na lewym rękawie naszyto kieszeń na opatrunek indywidualny, identycznie jak w bluzie polowej, zapinaną na płaski, zakryty guzik. Ponad kieszenią naszyto 3 poziome taśmy do zamocowania kamuflażu, 3 identyczne tasiemki naszyto na prawym rękawie. Z przodu, na dole kurtki znalazło się miejsce do wszycia 2 wpuszczanych kieszeni, zapinanych, każda na jeden płaski guzik. Na piersi, pomiędzy listwami przedniego zapięcia wszyto kolejną kieszeń wpuszczaną.

Rogatywka polowa była niemal identyczna w kroju co rogatywki przedwojenne. Z przodu naszyto stylizowaną sylwetkę orła Wojsk Lądowych, wykonaną ze stalowo-szarej gumy. Wewnątrz czapki znajdowała się podpinka, zamontowana na 4 guzikach, ukrytych pod potnikiem. Pozwalało to na jej wypięcie i wypranie w razie konieczności. Lewa, przednia część czapki usztywniona została siateczką z tworzywa sztucznego tak, aby lekko przechylała się na prawą stronę. Rogatywki wykonywane były w dwóch rodzajach kolorystycznych materiału, jednakże zawsze z orłem Wojsk Lądowych.

Rękawice zimowe wykonywane były w dwóch rodzajach kolorystycznych mora oraz w dwóch wariantach. W pierwszym posiadały 4 – palce serdeczny i mały zostały połączone, a w drugim miały 5 palców. Wersja z 4 palcami to wcześniejszy wzór. Od wewnętrznej strony rękawice zostały podszyte miękkim materiałem ocieplającym.

Drugi typ mundurów „mora” oznaczony był wzorem 5637 i pojawił się w połowie lat 70. Również składał się z bluzy polowej, spodni polowych letnich, spodni polowych zimowych z podpinką, kurtki polowej zimowej, rogatywki polowej i rękawic zimowych. Zmiany jakie wprowadzono dotyczyły bluzy, kurtki i spodni i ograniczyły się jedynie do usunięcia z ramion 3 poziomych pasków do kamuflażu oraz zastąpienia khaki-żółtej lamówki podpinki w kurtce, lamówką w kolorze szaro-zielonym, ponadto dodano 1 kieszeń z boku lewej nogawki spodni.

Jeszcze jedna modyfikacja dotyczyła podszewki w bluzach. Od tej pory wydłużono ją po bokach do samego dołu bluzy tak, że jedynie część tylna była jej pozbawiona. Dodano także trzecią miechowatą kieszeń wewnętrzną na dole prawej poły bluzy, zapinaną na jeden płaski guzik z tworzywa.

Trzecim typem mundurów „mora”, był komplet oznaczony wzorem 4652, który także składał się z bluzy polowej, spodni polowych, kurtki polowej zimowej, rogatywki polowej i rękawic, ale zrezygnowano ze spodni polowych zimowych z podpinką, z tego względu, że żołnierze i tak w latach poprzednich często nosili spodnie polowe letnie ze spodniami dresowymi pod spodem. Dlatego właśnie dresy przyjęły się pod nazwą ocieplaczy.

Jednakże w tym wzorze wprowadzono o wiele więcej zmian. Ten typ zaczęto wprowadzać od 1985 roku. Główne zmiany dotyczyły usunięcia z lewych rękawów bluz kieszeni i pozbawienia bluz rozcięć w ich części biodrowej, dodano natomiast taśmowy ściągacz w pasie, 2 szlufki w pasie, przez które można było przełożyć pas polowy oraz zmieniono zapięcie pod szyją – guzik z pętelką zastąpiono guzikiem ze zwykłą dziurką.

Spodnie polowe również przeszły sporą zmianę. Przede wszystkim nie były już wąskie i dopasowane, teraz miały krój obszerny, ze sporym naddatkiem materiału po bokach nogawek. Co prawda dalej posiadały dwie boczne i dwie górne, biodrowe kieszenie, ale z nad lewej górnej kieszeni zniknęła mała kieszonka zapinana na jeden guzik. Regulacja w pasie pozostała bez zmian, ale zmienił się wygląd listwy w pasie. Teraz szlufki nie zaczynały się na górnej krawędzi spodni, a nieco poniżej niej. Rozporek zapinany na guziki się nie zmienił, ale modyfikacji uległo zapięcie w pasie, poprzez dodanie jednego guzika od zewnętrznej strony. Na dole nogawek pozostawiono jedynie pojedynczą taśmę, którą przekładano pod stopą.

Kurtki zimowe dostały nową podpinkę, wykonaną z bawełny, oznaczono je wzorem 5636, natomiast rogatywki pozbawiono wypinanej podpinki, na rzecz materiału wszytego na stałe. Zmienił się także rodzaj usztywnienia wewnątrz czapki. Zniknęło tworzywo, które zostało zastąpione usztywnieniem kartonowym, które wypełniało przód oraz górę rogatywki. Żołnierze o wiele mniej lubili ten model, z tego powodu, że czapki nie można było złożyć i schować do kieszeni, bez zdeformowania kartonu, co było już nieodwracalne i wpływało na jej wygląd. Ponadto od ok. 1984 roku stalowo-szare orzełki na przedzie czapek, zaczęto zastępować białymi, ale także wykonanymi z gumy.

Z rękawic zimowych pozostały tylko 5 palczaste, natomiast miękkie ocieplenie zaczęto powoli zastępować szorstkim, wykonanym z mniej miłego w dotyku pikowanego drelichu. Rękawice 4 palczaste nadal się zdarzały w sortach, ale noszono je już tylko do wyczerpania zapasów.

Oficerskie wersje umundurowania

Dla kadry zawodowej wprowadzono kilka ulepszonych wersji elementów umundurowania. Jako pierwsza pojawiła się kurtka zimowa Wojsk Lądowych, która z zewnątrz niczym specjalnym się nie odróżniała od „normalnych” kurtek, ponieważ także posiadała kołnierz futrzany z brązowego lub czarnego, sztucznego misia, jednakże jej podpinka nie była wykonana z wojłoku, ale z brązowego futra naturalnego.

Kolejną rzeczą jaką wprowadzono do użytku na początku lat 80 była bluza polowa, w której drelichową podszewkę zastąpiono atłasową, identyczną jak w mundurach służbowych. Podszewka ta została wszyta na całej powierzchni wewnętrznej bluzy polowej. Ponadto dodano w tej wersji bluzy gumowy ściągacz w pasie oraz szlufki. Bluza nadal posiadała dwie kieszenie na piersi, zapinane guzikami z orzełkami oraz pagony, także zapinane na guziki z orzełkami.

W drugiej połowie lat 80 pojawiła się kolejna kurtka przeznaczona dla Kadry oficerskiej. Oznaczono ją wzorem 5770A. Nie posiadała podpinki z wojłoku z wykładanym kołnierzem ze sztucznego misia. Natomiast zaopatrzono ją w cienką pikowaną podpinkę wykonaną ze sztucznego materiału oraz dodano ściągacz w pasie. Kurtka posiadała kieszeń na opatrunek na lewym rękawie oraz dwie duże kieszenie wpuszczane z przodu, zapinane na płaskie guziki. Pagony zapinane były na odkryte guziki z orzełkami.

Należy również zaznaczyć, że Generałowie z przydziału dostawali kurtki w kroju US.

Podziękowania dla Seki, Marka 076, Frasera i Tomka Traczykowskiego za pomoc przy tworzeniu opracowania.

Autor: Adam ‘Doc’ Szymański

Opracował: Adam ‘Doc’ Szymański

Zdjęcia są własnością autora i przedstawiają przedmioty z jego kolekcji.