Barwy broni i służb w Ludowym Wojsku Polskim w latach 1943-1945Początki nowego systemu oznaczania barw broni i służb, stosowanego w pierwszych latach istnienia Ludowego Wojska Polskiego sięgają późnej jesieni 1943 roku. Rozkaz Ogólny nr 13, zastępcy dowódcy 1 Korpusu PSZ w ZSRR z 24 października 1943 roku, wydany przez generała brygady Karola Świerczewskiego, wprowadzał w jednostkach 1 Korpusu barwne trójkąty na kołnierzach płaszczy i kurtek mundurowych. Przyjęte wówczas barwy w większości nawiązywały do barw patek i wypustek, obowiązujących w Wojsku Polskim w roku 1939[i], przy czym nowe rodzaje broni i służb: samodzielne dywizjony moździerzy, samodzielne dywizjony przeciwpancerne i służba chemiczna otrzymały zaprojektowane dla nich zestawienia barw.

Z dniem 1 listopada 1943 roku żołnierze polscy zobowiązani byli nałożyć na kołnierze mundurów nowo opracowane oznaki. Rozkaz regulował sposób ich noszenia, wygląd oraz wymiary. Barwy broni miały postać trójkąta równoramiennego 6 cm długości i 3 cm szerokości i przedstawiały się następująco:

piechota                                             granatowo-żółty

samodzielna kompania rusznic                 żółto-granatowy

artyleria                                              czarno-czerwony

artyleria przeciwlotnicza                         czarno-żółty

samodzielny dywizjon moździerzy              czarno-biały

czołgi                                                  czarno-pomarańczowy

samodzielne pułki i dyony

przeciwpancerne                                   pomarańczowo-czarny

lotnictwo                                             żółty

saperzy                                               czerwono-czarny

łączność                                              czarno-jasnoniebieski

wojska samochodowe             granatowy, przez środek pas biały 5 mm

służba sanitarna                                     buraczkowo-granatowy

służba weterynaryjna                              buraczkowo-ciemnozielony

służba intendentury i

służba administracyjna                              jasnoniebieski

służba chemiczna                                     szaro-popielaty

służba uzbrojenia i służba techniczn             czarny

służba bezpieczeństwa                              czerwono-żółty

sądownictwo                                          buraczkowy (oficerowie buraczkowy plusz)

duszpasterstwo                                       fioletowy

poczta                                                   brązowy

kawaleria                                  proporczyk czerwono-jasnoniebieski

            Oficerowie nosili barwy broni w zależności od przydziału do korpusu osobowego – lekarze, oficerowie techniczni, oficerowie uzbrojenia, oficerowie intendentury itd. noszą barwy swojego korpusu osobowego pomimo pełnienia obowiązków w pułkach piechoty, artylerii itp.[iii]

            W dniu 1 stycznia 1945 roku wydany został rozkaz Naczelnego Dowództwa WP, ustalający częściową zmianę dotychczas obowiązujących barw broni i służb.[iv] Na kołnierzach płaszcza oraz munduru polowego miano nosić od tej pory odpowiednio: dwa paski materiału, szerokości 0,5 cm każdy, zszyte razem i przyszyte do kołnierza w odległości 7 cm od dolnych rogom kołnierza płaszcza, na całą jego szerokość oraz patki w formie dwu równokątnych trójkątów, zszytych razem bokami długości 7 cm, przy czym dolny miał wymiary 2 x 7 x 8 cm, górny zaś 2 x 7 x 6,5 cm; były one naszywane na środek kołnierza, tak, aby bok 4-centymetrowy znajdował się w odległości 0,5 cm od przedniego brzegu kołnierza i był do niego równoległy. Barwy broni przedstawiały się następująco, przy czym pierwsza oznacza pasek i trójkąt dolny, druga zaś - górny:

piechota                                           granatowy        żółty

artyleria lekka                                    zielony          czarny
 
artyleria ciężka                                   zielony          czerwony

artyleria plot.                                    zielony          pomarańczowy

kadry samoch. i panc.                              pomarańczowy     czarny

saperzy mostowi i elektrotechnicy                  czarny           czerwony

baon mostów kolejowych i silników                  czarny           bordo

łączność                                            czarny          ciemnoniebieski

żandarmeria                                       kanarkowy         żółty

służba intendentury i

pułki aprowizacyjne                           niebieski           brązowy

oficerowie lekarze                            bordo               siny

oficerowie farmaceuci                         bordo               niebieski

oficerowie dentyści                           bordo               jasnoniebieski

oficerowie lekarze weteryn.                   bordo               błękitny

oficerowie sanitarni i podlekarze             bordo               biały
 
szeregowi służby zdrowia                      bordo               czarny

oficerowie sądowi                             ciemnomalin.        czarny

oficerowie geografowie                        czarny              biały

duszpasterstwo                                fioletowy           fioletowy

 

Same oznaki – obu wzorów - wykonywano w miarę istniejących możliwości, wykorzystując płótno, sukno, aksamit, ryps.[v] Przyjęły się dosyć szybko paski na kołnierze płaszczy, wprowadzone przepisem z roku 1945, natomiast nie w pełni przyjęły się nowe patki – najprawdopodobniej w związku z trudnościami w wykonaniu nowych oznak w warunkach działań wojennych.[vi]

Przy okazji warto napisać kilka słów o samych oznakach, sposobie ich wykonywania oraz o potykanych często egzemplarzach dalece niekiedy odbiegających od regulaminów. Sporo pisze na ten temat Aleksander Czerwiński:

Trójkąciki miały być uszyte z tkanin o odpowiednich barwach, jedno – lub dwukolorowe. Pisarze sztabów w batalionach, dywizjonach, samodzielnych kompaniach itd.., jak kto umiał wymalowywali i wywieszali na tablicach ogłoszeń rozkolorowane wzory trójkącików naturalnej wielkości. Według tych wzorów szefowie poszczególnych oddziałów mieli zorganizować i dopilnować wykonania i naszycia ich przez żołnierzy.

 Tu zaczynał się kłopot, bo kwatermistrze nie byli w stanie zdobyć i dostarczyć tkanin o odpowiednich barwach dla wszystkich rodzajów trójkącików. Zaczęła się więc improwizacja, żołnierz dostawał rozkaz: za dwa dni masz się zameldować z naszytymi trójkącikami. I żołnierz „myszkował” po chatach, aby znaleźć starą bluzkę, chustkę lub kolorową sukienkę, czy jakąś szmatkę odpowiedniej barwy. Najlepiej jeszcze było z barwami piechoty, bo materiały granatowy i żółty, dla najliczniejszej części wojska, kwatermistrzostwo jakoś zorganizowało. Ale uszyć i przyszyć trójkąciki musiał już każdy sobie sam. Poszły więc w ruch igły z nitką, trzymane zwykle za podwiniętymi nausznikami rogatywek i pojawiły się na kołnierzach mniej Kub bardziej zgrabne trójkąciki. Nie wszystkim jednak udało się to zrobić wobec braku materiałów, ale i rozkaz o ich noszeniu nie był też rygorystycznie egzekwowany.[vii]

            Zachowane egzemplarze trójkącików świadczą o niejednolitym sposobie ich wykonywania: różnią się między sobą użytym materiałem, wymiarami, kształtem, wykończeniem. Najprostsze patki wykonywano, naklejając na kawałek tektury odpowiednio przycięte trójkąty materiału, te bardziej finezyjne, i zapewne o wiele trwalsze zszywano, nakładano na sztywnik z kawałka tektury czy szarego płótna, podwijano ich brzegi. O ile niezbyt szybko przyjął się nowy układ barw, o nowa forma patek zyskała sporą popularność. Spotkać więc można naszywki o wczesnej kolorystyce, bardzo zróżnicowanych wymiarach, nawiązujące jednak kształtem do bardziej eleganckiego wzoru z roku 1945, o charakterystycznej, skośnej krawędzi.    

                                                                        Paweł Bezak

                                                               opr. A. Kaczyński

 

Zapraszamy do galerii:
Barwy LWP

 

 

--------------------------------------------------------------------------------

[i] Wyjątek stanowiły jednak barwy artylerii, nie uwzględniające tradycyjnej zieleni.

[ii] Por.: Henryk Wiewióra, Umundurowanie żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945 [w:] Muzealnictwo Wojskowe, t. II, Warszawa 1964, s. 464 - 465.

[iii] Ibidem, s. 466.

[iv] Por.: tamże, s. 471 n.

[v] Ibidem, s. 465.

[vi] Por.: tamże, s. 475.

[vii] Por.: Aleksander Czerwiński, Wczoraj łach – mundur dziś, przyczynek do historii umundurowania żołnierzy I Korpusu Polskiego w ZSRR w latach 1943 – 1945) [w:] Muzealnictwo Wojskowe, t. VI, Warszawa 1995, s. 201-202.