Cmentarz położony jest przy skrzyżowaniu leśnych dróg w pobliżu dawnej wsi Koszyszcze, 8 km na wschód od Kołek i 2 km na południe od przystanku autobusowego na skrzyżowania drogi z Kulikowicz z drogą Kołki - Krasnowolia. Dojazd do cmentarza jest bardzo trudny. Od strony Kołek należy kierować się leśnym traktem zaczynającym sie na skraju lasu (obok tablicy zakazującej wjazdu do Lasu), z kolei od strony przystanku autobusowego Kulikowicze należy kierować się leśną drogą na południe. Niestety trasa ta, choć najkrótsza, jest przez większość roku nieprzejezdna i wymaga użycia samochodów terenowych.

            Sam cmentarz położony jest na stoku niewielkiej górki w sosnowym lesie. W chwili obecnej znajduje się na nim 50 grobów. Wszystkie mogiły wykonane są ze standardowych betonowych elementów o wymiarach 60 / 180 cm., wysokość krzyża 120 cm. Na końcu centralnej alejki wysypanej tłuczniem w miejscu dawnej kaplicy znajduje się zbiorowe upamiętnienie wykonane z głazów bazaltowych i standardowych bortnic. W centralnej jego części umieszczony jest betonowy krzyż oraz niewielka tablica z legionowym orzełkiem. Cmentarz jest ogrodzony niewielkim bazaltowym murkiem. Obecnie cmentarz znajduje się pod opieką ROPWiM, administracji rejonowej z Maniewicz oraz młodzieży szkolnej z Kołek. Po zakończeniu prac remontowo budowlanych związanych z kompleksową odbudową pobojowiska legionowego planuje się wprowadzenie go na listę zabytków Ukrainy.

            Cmentarz w Koszyszczach został założony podczas walk pozycyjnych jesienią 1915 r. Choć prowadzone wówczas boje nie dorównywały natężeniem bitwom w okolicach Polskiej Góry, to jednak zapełniał się on w zatrważającym tempie. Poległych żołnierzy chowano w bardzo wielu miejscach, tak iż mogiły zostały rozproszone na sporym obszarze, tworząc gdzieniegdzie większe skupiska.

            W 1922 r. przeprowadzono komasację oraz inwentaryzację grobów rozrzuconych po całej okolicy. Jako lokalizację powstałego w ten sposób cmentarzyka wybrano niewielką górkę położoną przy trakcie łączącym wieś Koszyszcze z Kołkami. Pochowano na nim 55 żołnierzy. W oficjalnej ewidencji otrzymał numer 191. Cmentarz miał wówczas bardzo skromny charakter. Mogiły były oznaczone ziemnymi kopczykami wzmocnionymi darniną. Całości dopełniały proste sosnowe krzyże oraz prowizoryczne ogrodzenie z drzewa i drutu kolczastego. Wygląd cmentarza zmienił się diametralnie w 1930 r., kiedy to Ministerstwo Robót Publicznych wokół wszystkich mogił wykonało betonowe obramowania, ustawiło betonowe krzyże oraz wykonało solidne żelbetowe ogrodzenie. W rok później na cmentarzu wybudowano ufundowaną ze składek Towarzystwa Opieki nad Grobami Bohaterów i funduszu KOP niewielką cmentarną kaplicę. Dzięki temu cmentarz stał się najlepiej utrzymanym i niejako reprezentacyjnym cmentarzem legionowym na Wołyniu. Jego zdjęcie trafiło nawet na okolicznościowe cegiełki TOnGB, dochód z których przeznaczony był na renowację kolejnych cmentarzy.

            W latach 30 cmentarzem formalnie zajmował się urząd gminy w Kołkach oraz mieszkaniec Koszyszcz p. Saturnin Cybulski. W utrzymaniu porządku na grobach  pomagały również dzieci ze szkoły powszechnej w Koszyszczach. Po spaleniu Koszyszcz w 1943 i wymordowaniu prawie wszystkich mieszkańców, zabrakło ludzi którzy mogli by się nim opiekować. W latach powojennych cmentarz został całkowicie zdewastowany. Po kaplicy, ogrodzeniu i betonowych obramowaniach nie pozostało nawet śladu. Część mogił została rozkopana.  Jedynymi śladami, które pozwoliły odnaleźć miejsce na którym znajdował się cmentarz były niewielkie, zaledwie kilkucentymetrowe górki ziemi w miejscach mogił oraz wychodzące spod ziemi resztki cegieł i dachówek z kapliczki.

            Cmentarz został odbudowany w sierpniu 2004 r. Podczas dwutygodniowego obozu harcerze ze Zgierza, Legionowa i Wołomina ustawili 50 betonowych obramowań, wyrównali alejki oraz wybudowali kamienny murek wokół cmentarza. W miejscu kaplicy ustawiono krzyż oraz symboliczne bazaltowe głazy. Na największym z nich przymocowano legionowego orła.  Uroczystego poświęcenia nowoodbudowanego cmentarza dokonał proboszcz z Maniewicz ks. Andrzej Kwiczała.

            Cmentarz nabrał swojego ostatecznego wyglądu we wrześniu 2007 r., kiedy to poprzestawiano część betonowych obramowań (pozamieniano podwójne na pojedyncze), tak aby zgadzały się z planem mogił z 1923 r. Dzięki temu udało się  przyporządkować nazwiska poległych żołnierzy do poszczególnych mogił.

                                                                                 Adam Kaczyński

Zapraszamy do obejrzenia galerii